Rok poszukiwacza roślin - styczeń

Dużo osób interesujących się dzikimi roślinami jadalnymi, które zaczynają przygodę, nurtuje to samo pytanie, co w określonej porze roku można zbierać? Jakie są możliwości pozyskania pożywienia roślinnego? Aby odpowiedzieć na to pytanie postanowiłem stworzyć swojego rodzaju kalendarz zbioru dzikich roślin w okresie całego roku. Co miesiąc będę opisywał, co sam zbieram w okolicznych lasach, łąkach, nad brzegami rzek itd.

Styczeń tego roku jest śnieżny i mroźny, kilka dni temu temperatury nocne spadały do -20C, zamarzła pobliska rzeka, stawy i inne zbiorniki. Zamarznięta jest również ziemia. Śniegu nie jest specjalnie dużo, jakieś 10- 20 cm. Oczywiście nie jest tak przez cały miesiąc, po kilku dniach zimniejszych przyjdzie odwilż. Jak na styczeń warunki normalne. Czy w takich warunkach da się cokolwiek znaleźć do jedzenia w lesie? Przecież wszystko zamarznięte, rośliny przysypane śniegiem, nic nie widać?  Od razu powiem, że tak, da się znaleźć.  Mało tego, zdarzało mi się w jeszcze gorszych warunkach zbierać rośliny.

Zima to najtrudniejszy okres dla poszukiwacza, ograniczone są bardzo możliwości zbioru ze względu na śnieg i mróz. Nie jesteśmy jednak na straconej pozycji, nawet w tak niesprzyjających warunkach możemy zebrać dzikie rośliny jadalne. Jest kilka możliwości, najłatwiejsze do wypatrzenia w terenie i zebrania są gałązki drzew, z których możemy zaparzyć gorącą herbatkę. Najbardziej znane to gałązki drzew iglastych: sosna, świerk, jodła, napar z igliwia tych gatunków daje smaczną herbatkę bogatą w witaminę C. Mniej znane są herbatki z młodych gałązek czeremchy amerykańskiej czy brzozy. Kolejnymi roślinami, które łatwo odszukać są malina i jeżyna, ich młode pędy nadają się na herbatkę. Gdy śniegu w lesie jest troszkę mniej, tam gdzie dzikie zwierzęta rozgarniają śnieg w poszukiwaniu pożywienia,  możemy poszukać zimozielonych gałązek borówki brusznicy o podobnym zastosowaniu jak wcześniej wymienione gatunki roślin. Zbiór surowca na różnego rodzaju herbatki jest łatwy nawet dla początkujących, są to gatunki pospolite, łatwe do identyfikacji.

Napiliśmy się gorącej herbatki, to teraz czas na coś konkretnego, na rośliny, które dadzą nam energię do działania, bogate w kalorie. Wiemy, że rośliny magazynują substancje odżywcze w organach podziemnych jak kłaczą, bulwy, korzenie palowe. Tylko jak się do nich dobrać, gdy przykrył je śnieg i nie wiemy gdzie szukać, przecież ich nie widać? Ziemia zamarzła i ciężko z kopaniem. Otóż podpowiedź brzmi - po nitce do kłębka :)

Przede wszystkim musimy wiedzieć, że ziemia nie zamarza wszędzie tak samo, w jednym miejscu będzie to np. 30 cm, a w innym tylko 5 cm albo i wcale. Rozwiązaniem jest poszukanie miejsca, gdzie występują rośliny i ziemia nie jest zamarznięta. Szukamy roślin jadalnych na terenach podmokłych, o podłożu bogatym w szczątki roślinne, proces gnicia bowiem przebiega z wydzielaniem ciepła, a co za tym idzie, grunt nie zamarza tak głęboko. Nawet po kilkudniowych spadkach temperatur poniżej -20C na bagnach zamarza tylko cienka, kilkucentymetrowa powierzchniowa warstwa gruntu, która załamuje się pod stopami i przez którą bez problemu przebijemy się zaostrzonym patykiem. Podobnie jest z małymi ciekami wodnymi o mulistym dnie, nawet przy największych mrozach pokrywają się lodem tylko na powierzchni. Warto też przeszukać świeże buchtowiska dzików.

Najbardziej znana, najbardziej cenna dla survivalowca roślina to pałka wodna, która przez cały rok
ma w sobie jakąś cześć do schrupania. Na wiosnę są to młode przyrosty, na początku lata to młode kolby, później pyłek, a od jesieni do wiosny kłącza. Te właśnie kłącza w zimie nas najbardziej interesują, są pełne węglowodanów i białek. Pałka preferuje tereny podmokłe i tam szukamy jej zbiorowisk, zwykle tworzy rozległe zarośla i z daleka widać charakterystyczne kwiatostany. By dostać się do kłączy trzeba rozkopać ziemię wokół uschniętej łodygi pałki, posuwając się wzdłuż łodygi dojdziemy do kłączy. Przy zbiorowiskach pałki korzenie są splątane i w zasadzie gdzie nie będziemy kopać, to natrafimy na kłącza. Jeśli podłoże jest mniej zwięzłe, to możemy chwycić ręką za łodygę i próbować ją wyrwać z podłoża razem z kłączami. Podobnie postępujemy z kłączami trzciny, sitowiem jeziornym i bulwami topinamburu, kopiemy w pobliżu łodyg. Z korzeniami palowymi chmielu jest nieco więcej zabawy, gdyż trudniej je namierzyć. Posuwamy się wzdłuż uschniętych łodyg, dalej rozkopując grunt do korzenia a od niego wyszukujemy pionowych korzeni palowych. Wykopywanie w zimie korzeni to mało przyjemna robota, ale czasem nie ma wyjścia.

A co na deser? Proponuję przemarznięte owoce, które się jeszcze ostały na gałązkach. W styczniu można jeszcze znaleźć owoce dzikiej róży, berberysu, głogu, tarniny i kaliny. Jeśli nie zjemy owoców na surowo, to proponuję dodać do herbatki lub rozgotować na dżem.

Do przegryzania w czasie marszu proponuję pączki lipy, nieco śluzowate ale żołądek się cieszy i z tego. Marna to przekąska, ale przynajmniej nie gorzka. Niektórzy pewnie się zapytają co z podkorzem niektórych drzew, np. brzozy, sosny, wiązu? Powiem szczerze, że aż tak głodny nie byłem :) Jadłem owszem korę ale nijak mi nie smakuje, gorzka, twarda, szczęka boli od żucia, raczej do czyszczenia zębów niż do zaspokojenia głodu. Jeśli mamy więcej czasu i chęci to dobrym rozwiązaniem jest wysuszenie i rozdrobnienie podkorza do tego stopnia by można było go dodać do mąki jako uzupełnienie skromnych zapasów.

Z roślin przyprawowych w zimie zbieram owoce jałowca. W niezamarzniętych źródliskach zbieram rukiew wodną i rzeżuchę.

Nie wiem, czy dużo, czy mało tych roślin wymieniłem, na pewno to nie wszystkie. Możliwości pozyskania pożywienia roślinnego jest oczywiście więcej, ja wybrałem tylko fragment, który wg mnie jest na tyle ciekawy, że warto było to opisać. Na zdjęciach jest tylko część opisanych przez mnie roślin, przez krótki dzień i rozproszone stanowiska nie miałem możliwości by wszystkie zebrać.  Jeśli zima była by łagodniejsza, trafiłbym na odwilż i nie było by śniegu, to automatycznie lista gatunków roślin, których zbiór jest możliwy wydłuża się. Jednak, co to za zima bez śniegu i mrozu?  Zaczęliśmy od trudnych warunków. Zobaczymy, czym obdarzy nas luty.