Szklane ostrza z Kimberley

Delikatnie retuszowane szklane ostrza włóczni z Kimberley, regionu w północno-zachodniej Australii, są znakomitym przykładem adaptacyjnego ponownego wykorzystania współczesnej technologii przez kultury pierwotne. Cechy oraz łatwa dostępność spowodowały, że fragment okiennej szyby czy butelka po winie była cennym znaleziskiem, z którego łowca mógł sporządzić narzędzia łowieckie.

Aborygeni tradycyjnie wytwarzali swe ostrza z czertu, obsydianu, kwarcytu, chalcedonu oraz innych drobnoziarnistych skał. Ich długość nie przekraczała zwykle 8 cm. Charakterystyczny wygląd ostrzy uzyskiwano dzięki starannej technice wykończeniowej retuszem naciskowym. Polega ona na usuwaniu bardzo cienkich, jednolitych płatków z powierzchni i boków ostrzy za pomocą kościanego retuszera. Europejskie osady kolonizatorów dostarczyły nowe materiały, szkoło, ceramikę i metal. To otworzyło drogę do kreatywności i innowacji. Pierwsze szklane ostrza powstały przed końcem XIX wieku. Były one używane głównie jako ostrza włóczni do polowania (jeszcze do roku 1970). Mogły być też używane w ceremoniach, jako przedmioty prestiżu. Kunsztownie wykonane szklane ostrza z Kimberley (głównie, w mniejszych ilościach pozostałe regiony Australii) uważane są za szczyt aborygeńskiej obróbki krzemieniarskiej. 

Wśród różnorodności form, stylu i wielkości wyróżniają się  długie ostrza o zębatych krawędziach. Niektóre z nich mają długość do 20 cm, a więc znacznie więcej niż te wykonane z tradycyjnych materiałów. Miała na to wpływ nie tylko zmiana surowca. Gdy Aborygeni zostali zmuszeni przez rząd do osiadłego trybu życia i ich tradycyjne sposoby wykazywania męskości, takie jak tropienie i polowanie nie mogło być kultywowane, sposobem umocnienia hierarchii w grupie stał się wyrób szklanych ostrzy. Miały one wartość materialną. Aborygeni wytwarzali ostrza na sprzedaż, gdyż zapotrzebowanie kolekcjonerów i turystów na piękne szklane groty było bardzo duże. Ich forma i wielkość podyktowana była niejednokrotnie nie funkcjami łowieckimi, a tym co lepiej się prezentuje i sprzedaje. Bez względu jednak jaką funkcję pełniły i z jakiego materiały zostały zrobione, to ostrza z Kimberley są działami sztuki. Szklana butelka, porcelanowy talerz, szyba czy telegraficzny izolator dały możliwość rdzennym mieszkańcom tych ziem na kultywowanie tradycji i poprawę sytuacji materialnej.




 
W zbiorach australijskich muzeów poszukałem zdjęć szklanych ostrzy. W jednym mieli ponad 120. Było co podziwiać. Ostrza z Kimberley mnie zauroczyły. To był doskonały mariaż pierwotnej techniki z nowoczesnym materiałem. Wybór formy nie był wcale łatwy. Efektem kilku dni mojej pracy jest 10 szklanych ostrzy inspirowanych Aborygeńską wytwórczością.  

Rok 2017 dobiega końca. Był to bardzo pracowity i udany rok. Tak kolorowy i różnorodny, jak te groty ze zdjęć. Pełen inspiracji i realizacji pasji. Oby następny był jeszcze lepszy, czego i Wam życzę.

Placuszki z nasionami wiesiołka

Jeszcze nie jest za późno na zbiór nasion wiesiołka. Tydzień temu w ciągu godziny nazbierałem 2 litrowy słoik. To jedne z najwydajniejszych pod względem szybkości zbioru nasion. Nasiona wiesiołka są bardzo zdrowe i smaczne. Zawierają dużo łatwo przyswajalnego białka, 18g na 100g nasion. Przede wszystkim jednak nasiona wiesiołka znane są z zawartości cennych nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Nasiona możemy dodawać na wypieków, sałatek czy makaronów. W terenie podjadam nasiona wiesiołka same, smakują podobnie jak nasiona maku.

Przepis na placuszki z nasionami wiesiołka

2 garści mąki pszennej
2 garści mąki owsianej razowej
1 garść nasiona wiesiołka
1 łyżeczka sody oczyszczonej
sól
woda

Składniki mieszamy i wyrabiamy gęste ciasto. Rozwałkowujemy na cienkie placuszki. Pieczemy na suchej patelni lub rozgrzanej blasze kuchni. W terenie także można takie placuszki zrobić.

Sznurek z jeżyn i łuk ogniowy

Skręcanie sznurków z ''cokolwiek w ręce wpadnie'' bardzo mi się spodobało. W biurze ćwiczę skręcanie sznurków z papieru toaletowego, papierowych ręczników, chusteczek higienicznych, foliowych torebek na kanapki czy gazet. W domu wycinam cienkie taśmy z butelek PET i przerabiam je na wytrzymałe sznurki. Cześć garderoby takie jak krawaty, spodnie, koszulki czy nawet stringi znajdą nowe zastosowanie. A w terenie testuję kolejne naturalne surowce powroźnicze: trawy, łodygi, korzenie, łyko. Sznurki skręcam pod kątem zastosowania do łuku ogniowego.

Od kilku tygodni mam kłujący problem, jeżyny :) Tą boleśnie kłującą i czepliwą roślinę zna chyba każdy. Zbieranie jej smacznych owoców okupione bywa podrapanymi do krwi nogami, rękami oraz wbitymi w skórę kolcami. Zarośla splatanych, wysokich jeżyn są niejednokrotnie nie do przebycia, tworzą zaporę niczym z drutu kolczastego. Ta roślina ma też pozytywne strony, nie tylko smaczne owoce i herbatki, ale też całkiem dobry materiał powroźniczy. Z jej elastycznych, długich pędów dostępnym przez cały rok można skręcić sznurek. Technik, w zależności od jakości pędów, jest kilka.

Najbardziej pracochłonna technika polega na wyodrębnianiu włókien z łodyg, a następnie skręcaniu z nich sznurka. Łodygi przełamujemy w dłoniach lub rozbijamy tak, aby oddzielić elastyczne włókna od części zdrewniałych. Postępujemy dokładnie tak jak z pokrzywą. Technika ma ta uzasadnienie w przypadku, gdy pędy jeżyn są kruche i niemożliwe jest wykonanie sznurka z całych pędów.

Kolejne sposoby bazują na wykorzystaniu całych pędów. Po usunięciu liści i kolców mniej lub bardziej je skręcamy ze sobą, tak by utworzyły wytrzymały sznurek.

Najszybszy sposób to wzięcie wiązki elastycznych, cienkich łodyg, skręcenie ich razem (jak powrósło) i użycie. Tak możemy postąpić tylko z niektórymi gatunkami jeżyn.

Trzeci sposób to skręcanie sznurka z pojedynczych pędów. Więcej czasu zajmuje niż wcześniejszy, ale za to mamy wytrzymalszy produkt końcowy i większą gwarancję sukcesu.

Pierwszą próbę wytrzymałości przeprowadziłem na uschniętych pędach. Szukałem na bagnach boczniaków, a przy okazji znalazłem zbrązowiałe, ale wciąż elastyczne pędy jeżyn. Były tak cienkie, że nie wierzyłem w sukces. W domu złożyłem te kilka 3-4 (dokładnie nie pamiętam) pędy razem i niedbale skręciłem tak tylko, aby się nie rozlatywały. Przywiązałem do łuku i zacząłem świdrować aż otrzymałem żar. Ku mojemu zdziwieniu prowizoryczny sznurek wytrzymał.

Drugą próbę zrobiłem ze świeżymi, zielonymi pędami. Wybrałem długie, ładne pędy o średniej grubości. Kolców pozbyłem się przeciąganiem po pniu i dociskaniem patykiem. Zrobiłem metrowy kawałek i zamocowałem do łuku. Sznurek skręcony z dwóch pędów szybko się rozleciał. Nie wiele pomogło skręcenie sznurka z 4 pędów. Nie widziałem zatem sensu by dalej pogrubiać sznurek. Świeże pędy jeżyny zawierają dużo soku. Skręcony z nich sznurek jest śliski, mało elastyczny i szybko ulega przerwaniu. Nie znaczy to jednak, że świeże pędy do niczego się nie nadają i nie można za pomocą nich uzyskać ognia. Skoro nie możemy zrobić  bardziej wytrzymałego sznurka to wyjściem z tej sytuacji jest częstsza wymiana na nowy. Robimy zatem kilka sznurków i gdy ulegnie rozerwaniu wymieniamy. Uzyskamy tym sposobem żar, ale pod warunkiem, że każdy sznurek wytrzyma co najmniej kilka - kilkanaście obrotów świdra.

Trzecią próbę przeprowadziłem ze sznurkiem skręconym z podsuszonych przez klika dni pędów. Jeżyny zwiędły i stały się bardziej elastyczne. Praca przy skręcaniu stała się łatwiejsza w porównaniu do świeżych pędów, a sam sznurek miękki i elastyczny. Wytrzymałość jego również okazała się większa niż sznurka zrobionego ze świeżych pędów. Tym samym sznurkiem z jeżyn udało mi się kilkukrotnie uzyskać żar łukiem ogniowym.

Nowością było dla mnie zastosowanie sznurka wykonanego z pędów jeżyn, a także technika owijania i mocowania sznurka. Świder dla zwiększenia tarcia owijałem sznurkiem trzykrotnie. Jego koniec od strony ręki nie był tradycyjnie przywiązany do łuku, lecz trzymałem go w dłoni. Sznurkiem oplotłem kilkukrotnie dwa palce i przycisnąłem kciukiem. Wydaje się, że jest to tylko utrudnienie. Tak nie jest, to nietypowe rozwiązanie w określonych przypadkach ma sens. Na początku miałem trudność z przytrzymaniem w czasie pracy łukiem sznurka i jego właściwe naciągnięcie. Przywiązałem więc koniec do łuku na stałe. Szybko jednak się okazało, że sznurek wykonany ze świeżych, naturalnych włókien rozciągnął się w czasie pracy łukiem. Musiałem odwiązywać i od nowa regulować naciąg. I tak kilka razy. Za mocno nie naciągnę, bo urwę sznurek, za lekko też nie, bo będzie się ślizgał na świdrze. Mało komfortowa sytuacja. Po kilku próbach wróciłem do wcześniejszej techniki, poprawiłem uchwyt i udało się.
Trzymając jeden koniec sznurka owinięty na palach łatwiej mogłem regulować napięcie podczas świdrowania. Takiej możliwości nie mamy w sztywnym łuku z przywiązanym na stałe do niego sznurkiem. Stosując zaś elastyczny łuk zwiększamy możliwość regulacji napięcia sznurka. Cecha ta w zasadzie nie jest istotna w przypadku stosowania współczesnych, nierozciągliwych sznurków.

Nie wspomniałem wcześniej nic, o gatunkach z jakich robiłem sznurki. To z powodu wielkiej różnorodności form tego gatunku. Niektóre atlasy wymieniają, że jest ich około 50-90. Nie zawsze jednoznacznie możemy stwierdzić, z jakim gatunkiem mamy do czynienia. Prawdopodobnie sznurki zrobiłem z łodyg jeżyny popielicy lub jej podobnej. Przy poszukiwaniu surowca kierujmy się cechami fizycznymi, to wystarczy.

Dawno nic własnego nie kręciłem, więc jeszcze filmik.

Rok poszukiwacza roślin - grudzień

Ufff... Pomimo, że czasami brakowało czasu na pisanie, to jednak szczęśliwie dobrnąłem do końca. To już ostatni wpis z cyklu roku poszukiwacza roślin. Grudniowy wpis kończy kalendarz zbiorów.

Przez ten rok, miesiąc po miesiącu zamieszczałem zdjęcia zbieranych roślin. Nawet gdy było ciężko wyjść z domu, bo śnieg i mróz, i znaleźć w terenie cokolwiek co nadawało by się do zjedzenia, to jednak zawsze coś tam znalazłem. Udowodniłem, że można, da się.

Zdjęcia nie miały służyć do nauki rozpoznawania, a tylko pokazać możliwości i zainteresować czytelników. Zobrazować to, co zbieram, bogactwo świata dzikich roślin jadalnych. Nawet jak przez kilka miesięcy zbierałem tą sama roślinę, to starałem się pokazać różnorodność. Co w danym okresie warto zbierać, sezonowe smakołyki. I tak dla przykładu obok ziela pokrzywy, zbieranego od wiosny do zimy, znalazły się również jej nasiona. Obok korzeni pałki zbierałem jej kolby i pyłek. Liście buka i bukiew. Sok z brzozy i gałązki. Wymieniać tak można by było bardzo długo, a i tak zapewne nie wyczerpię tematu. Jest tak z kilku powodów. Zmianie ulega stan naszej wiedzy, smaki i okresowe mody na daną roślinę, nasze potrzeby, możliwości zbioru, zasobność zbiorowiska i jeszcze wiele innych. Sam co roku zbieram coraz więcej, próbuje nowych roślin. I gdybym za rok przyszło mi wymienić rośliny, to lista będzie dłuższa.

Zdecydowana większość roślin jadalnych, które uda mi się nazbierać w terenie trafia w stanie świeżym do garnka. Tylko nieznaczną część zabieram do domu celem przetworzenia do późniejszego użycia. Tym razem zamieściłem jedno zdjęcie, ale dotyczące zbiorów pośrednio. To co widać na zdjęciu, to niewielka część moich zimowych zapasów przygotowanych z dzikich roślin. Cześć, bo nie mam możliwość by pomieścić wszystko na zdjęciu. Niektóre z wcześniejszych zbiorów i tak już zużyłem.

Dzień krótki, ale przecież można wcześniej wstać, szybciej iść, zrywać czy kopać. Jest jeszcze co zbierać.

Lista roślin:
babka - liście

barszcz zwyczajny- liście, korzenie

berberys - owoce
biedrzeniec - liście, korzenie
bluszczyk kurdybanek -liście
borówka - liście
bylica - liście
chmiel - korzenie
chrzan pospolity - korzenie
cykoria podróżnik - liście, korzenie
czyściec błotny - korzenie
dzwonek - korzenie
gorczycznik - liście
gwiazdnica pospolita- liście
jałowiec pospolity - owoce
jasnota - liście
jeżogłówka -  korzenie
jeżyna - pędy
jodła - pędy
kalina - owoce
koniczyna - liście
krwawnik pospolity - liście
łączeń baldaszkowy - korzenie
łopian - korzenie
macierzanka - liście
malina - pędy
marchew zwyczajna - liście, korzenie
mniszek - liście, korzenie
oset - liście, łodygi, korzenie
ostrożeń - podobnie jak oset
pałka - młode przyrosty, korzenie
pasternak - korzenie
perz - kłącza
pięciornik gęsi - korzenie
pokrzywa - liście
poziomka - liście
rdest - liście, nasiona
rozchodnik wielki - korzenie
rukiew - liście
rzeżucha - liście
sitowie - korzenie
sosna - pędy
stokrotka - liście, kwiaty
szczaw - liście, nasiona
szczawik - liście
śliwa tarnina - owoce
świerk - pędy
świerząbek bulwiasty - bulwy
tasznik pospolity - liście
topinambur - bulwy
trzcina - korzenie
wiesiołek - korzenie, nasiona
żurawina - owoce

Pieczone korzenie łopianu

Spóźniłem się z tym w wpisem o kilka tygodni. Trudno będzie teraz odnaleźć korzenie łopianu, bez liści, w dodatku u mnie już śnieg i mróz. Kolejna szansa będzie na wiosnę, kiedy pojawią się młode liście.

Łopian jest rośliną pospolitą, ruderalną, rośnie na dobrych glebach, przy drogach, chatach, nad rzekami. To rodzima roślina, którą u nas rzadko wykorzystuje się w kuchni. W Japonii rozwinięto ogrodową uprawę łopianu o długich i prostych korzeniach. Jest ona tam traktowana jak warzywo o znaczeniu podobnym do ziemniaka. W wielu kuchniach jada się nie tylko smaczny korzeń tej rośliny, ale też młode łodygi i liście.

Gatunków łopianu znajdziemy u nas kilka, najbardziej znane to: łopian większy (Arctium lappa), mniejszy (Arctiumdy minus), gajowy (Arctium nemorosum) oraz pajęczynowaty (Arctium tomentosum). To, co powinno nas zainteresować w łopianach tym razem, to korzenie. Łopian jest rośliną dwuletnią, w pierwszym roku wytwarza rozetę liści i palowy korzeń, w drugim łodygę z liśćmi z kwiatostanami. 

Korzenie wykopujemy w pierwszym roku wegetacji, od jesieni do wiosny. W pozostałym okresie są one zdrewniałe. Największe rozmiary osiąga korzeń łopianu większego, ale pozostałe gatunki też są godne uwagi. Gruby, mięsisty, korzeń palowy łopianu potrafi osiągać imponujące rozmiary, ponad 50 cm długości i kilka centymetrów grubości. Niemało trzeba się natrudzić przy jego wykopywaniu, rzadko udaje się go wykopać w całości. Duże korzenie mają często pusty środek i są włókniste. Korzeń łopianu jest charakterystyczny, ma brązową skórkę i biały miąższ, szybko ulega przebarwieniu pod wpływem powietrza.

Korzenie łopianu można gotować, piec, smażyć, dusić lub marynować. Gdy zbiory się powiodą korzenie możemy też wysuszyć do późniejszego użycia.

Do jedzenia najlepiej pozyskiwać cieńsze i średniej grubości korzenie. Najlepiej smakują młode, mają delikatny smak i mogą być spożywane nawet na surowo. Im starsze korzenie łopianu, tym bardziej zdrewniałe i mocniejszy smak. Smak dobry, słodko- gorzkawy.

Korzenie łopianu zawierają dużo inuliny, której nie trawimy i jej wysokie spożycie może powodować wzdęcia. Istotne są pozostałe składniki, które powodują, że są one bardzo odżywcze i cenne. Gotowane korzenie łopianu dostarczają około 72 kcal/100g, skład (na 100g): węglowodany - około 20g, białka 2g i tłuszcze poniżej 1g. Kaloryczność i zawartość składników zwiększa się po upieczeniu korzeni.

Korzenie łopianu pieczemy w żarze ogniska podobnie jak ziemniaki. Gromadzimy dużo żaru, po czym zasypujemy nim korzenie. Pieczmy około 20-30 minut. Pieczone w ognisku korzenie łopianu nie zachwycają smakiem, ale dobrze zaspokajają uczucie głodu i dostarczają energii.