Kawa z mniszka

Mniszek lekarski, wszędobylska roślina, łatwo rozpoznawalna o szerokim zastosowaniu kulinarnym, może być spożywany jak warzywo. Wszystkie części mniszka są jadalne i bogate w wapń, żelazo, magnez, witaminę A , D, E, C i wiele witamin z grupy B, ilością składników przewyższa nie jedno warzywo dostępne w markecie.

Mniszek lekarski wspomaga układ odpornościowy, usuwanie toksyn, problemów trawiennych, pomaga walczyć ze wszelakiego typu zapaleniami.

Z korzeni mniszka można przygotować jeden z substytutów kawy naturalnej. Najlepiej wykopać je późną jesienią, zimą lub wczesną wiosną, wtedy zawartość składników w korzeniach jest największa.

Po oczyszczeniu korzenie kroimy na równe części, prażymy, mielimy.  Parzymy w ten sam sposób jak  naturalną kawę.

Napar ma charakterystyczny, lekko miodowy aromat. Napój ten wspomaga pracę wątroby i nerek.

Drewniana łopatka - inspiracja kornikami :)

Natura inspiruje, tym razem by dostrzec piękno musiałem się o nie dosłownie potknąć:)

Kilka jesionowych gałęzi leżących na ziemi ze zbutwiałą korą, pod którą korniki wydrążyły labirynty chodników układające się w bardzo ciekawe wzory. Z zewnątrz powierzchnia lekko zaokrąglona, struktura ze śladami korników, brązy. Wnętrze to proste i jasne słoje jesionu. Skorzystałem z podpowiedzi, siekierka i nóż wystarczy, szybko powstał komplet szpatułek, którymi przewracam placuszki z dodatkiem roślin na patelni.

Natury nie trzeba poprawiać, tylko trzeba umieć dostrzec doskonałą formę, zaakceptować, uwidocznić, a następnie cieszyć się pięknem na co dzień.

    

Epoka kamienia

''Rozpocząłem swe dorosłe życie hipotezą, że można stać się rówieśnikiem epoki kamiennej. Ponad trzydzieści lat nastawiałem się na realizowanie tego. W ciągu ostatnich dziesięciu z tych lat praktycznie doświadczyłem fizycznej, umysłowej i emocjonalnej rzeczywistości epoki kamiennej. Ale - cytując powiedzenie buddystów - w końcu nastąpiło zetknięcie twarzą w twarz z czystą rzeczywistością. Przekonałem się, że nie jest możliwe, aby istoty ludzkie, jakimi je obecnie znamy, wyżyły z darów natury.''

G. Rosellini

Nie mam najmniejszego zamiaru podważać tej tezy. Jeśli ktoś się z tym nie zgadza, to proponuję mu by wybrał się do lasu i sam spróbował, wyżyć wyłącznie z tego co oferuje natura.
Co jakiś czas na różnych forach powraca dyskusja, czy można przeżyć na łonie natury korzystając wyłącznie z jej darów? W krótszym okresie czasu owszem można, dyskusja w jakich warunkach i jak długo? Macie odwagę? Spróbujcie zanim odpowiecie.

Co mnie kreci tak bardzo w tej najodleglejszej czasowo epoce ludzkości? Uważam, że zabawa w rekonstrukcję ma większy sens niż wyłączne korzystanie z dobrobytu naszej współczesności. Przeraża mnie to, ku czemu świat podąża, dlatego obrałem własną drogę. Poszerzam swą wiedzę o epoce kamienia bo to najodleglejszy czasowo okres, trudny dla ludzi i zarazem najbliższy naturze. By przeżyć człowiek musiał pokonać trudności, i nie sam, a w grupie. Pojedyncze osobniki nie miały szans na przeżycie. By przeżyć, kiedyś człowiek musiał myśleć, inaczej był skazany na śmierć. Obecnie podążamy  w przeciwnym kierunku. Jednostki uznały, że lepiej będzie jeśli tylko oni będą myśleć, bo wiedzą najlepiej, a inni mają tylko wciskać guziki. Stać się trybikami w wielkiej maszynie, bez wnikania w sens.

Oglądałem niedawno program telewizyjny "'Era przetrwania'', który był zaprzeczeniem tego co ludzkie, brak myślenia, przewidywania, działania w grupie, egoizm, ujawniły się wszystkie najgorsze cechy współczesnego świata. Grupa zwykłych ludzi, dostali ubrania, skóry, gotowe szałasy, broń, narzędzia, a nawet jedzenie. Ekipa realizacyjna pomagała jak mogła, mieli zapewnioną opiekę medyczną, celem było przetrwać zaledwie 8 tygodni. Poza złapaniem kilku raków, ukopaniem korzeni łopianu i pałki, zbieraniem owoców tarniny nie zdobyli nic więcej sami do jedzenia. Świadomie przemilczę ich umiejętności. Czekali końca programu, tak w skrócie można nazwać to co ''robili''.

Zawsze w takich sytuacjach zastanawiam się czy i jak długo człowiek przetrwa, bez ingerowania z zewnątrz, tydzień, miesiąc, rok, a może dłużej? Za każdym razem odpowiedz jest ta sama, nikt.

Program to tylko show, rządzi się swoimi prawami, najważniejsza oglądalność i dobra zabawa. Gdy sami staniemy ''nadzy'', oko w oko z naturą, okaże się ile w nas jest człowieka, to najlepszy sprawdzian umiejętności. Koniec pisania, do nauki a następnie do lasu :)

W Miejskiej Kniei

Impreza survivalowa, na której oboje mieliśmy poprowadzić warsztaty, tak to się wszystko zaczęło :)  Później kolejne imprezy, kilka weekendów spędzonych u niej na warsztatach oraz prywatnie, na spacerach po lesie, łące, wspólnym zbieraniu darów lasu i przyrządzaniu z nich smacznych dań. Katarzyna Miłochna Mikulska, właścicielka firmy W miejskiej Kniei, osobowość niezwykła pod wieloma względami, kreatywna, energiczna, uśmiechnięta. Mnie najbardziej imponuje swoją wiedzą na temat roślin jadalnych i ziół, gdyż jest zielarką oraz organizatorką warsztatów z zielonej kuchni (ale nie tylko), a do tego jeszcze miłośniczka survivalu. Jak tu się nie pokusić o lepsze poznanie takiej osoby:)

Długo by opisywać, to co się działo u Katarzyny, warsztatów czy innego typu imprez było w tym sezonie dużo, w rożnych częściach kraju, jednak ja skupię się tylko na tych, które miały miejsce w Makowie. Postaram się pokazać odrobinę jej możliwości na zdjęciach. Łatwiej byłoby opisać czego nie robi, niż wymienić to, czym się zajmuje, ale spróbuję. Katarzyna prowadzi kursy zielarstwa tradycyjnego, tam gdzie zbierze się grupa osób oraz indywidualnie, dojedzie w każdy region Polski. Organizuje warsztaty z dzikich roślin jadalnych, mieszka na skraju lasu, w pobliżu pola, łąki, nieużytki i tereny podmokłe, ma znakomite warunki do spacerów, nauki rozpoznawania jak też zbierania roślin. Stodoła to jej pracownia jak też noclegownia (na słomie) dla uczestników warsztatów, jest miejsce na ognisko, namioty i hamak. W maju gościła grupę samowystarczalnych i niezależnie myślących, fb grupę poszukiwaczy roślin - cała Polska widzi zioła. Większość osób wracała z koszami zebranych ziół, owoców i daniami w pojemniczkach:)
Ciekawym przedsięwzięciem było otworzenie w lecie Leśnej restauracji, w której można było skosztować dań z wykorzystaniem dzikich roślin, np. naleśników z kurdybankiem, ciasta czekoladowo-pokrzywowego, ivan czaju czy lemoniady pokrzywowo-miętowej.
Prowadziła warsztaty kosmetyczne, robienia mydełek, decoupage, serowarskie, gotowania na żywym ogniu, robienia Żadanic i Ziarnuszek (jest Szamanką). Dla każdego, dla każdego, kobiet, mężczyzn, seniorów, dorosłych, młodzieży i dzieci, wakacyjne kolonie jak i baza harcerek. Były warsztaty o różnej tematyce dla survivalowców, bushcraftowców i preppersów, w terenie jak i na miejscu przez cały rok, w kilku brałem udział.
Można było przyjechać na kilka godzin lub dni, prócz nauki smacznie zjeść, porozmawiać, pospacerować, posiedzieć przy ognisku w nocy,  nauczyć się inaczej patrzeć na otaczający nas świat, wyciszyć się, zwolnić, odpocząć.

Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o tym co robi, to zapraszam na jej bloga: http://wmiejskiejkniei.blogspot.com/ oraz na fb: https://pl-pl.facebook.com/wmiejskiejkniei
Zainteresowanych zapraszam na warsztaty, do polubienia strony i śledzenia wydarzeń na fb.

Pozostałe zdjęcia:  https://picasaweb.google.com/101961305466505913296/WMiejskiejKniei

Korzonkowa

W polskiej tradycji kulinarnej mamy ogromną różnorodność zup: ogórkowa, pomidorowa, grochowa itd. W zależności od dostępnych surowców przygotowujemy je z różnych składników, części roślin, od zieleniny, nasion, po korzenie. A jesień to znakomita pora by udać się na zbiór korzeni w teren. Dziś ugotowałem zupę z korzeni czterech dzikich roślin jadalnych, pospolicie występujących, nazwałem ją korzonkową.

Kłącza pałki oczyszczamy z miękkiej zewnętrznej części, kroimy w kawałki, dolewamy wodę, rozgniatamy i wypłukujemy skrobię odrzucając włókna. Gotujemy całe korzenie palowe chmielu, gdy zmiękną pozbywamy je twardego rdzenia, miękką cześć kroimy na kawałki. Dodajemy do pałki i razem kilka minut gotujemy. Zestawiamy z ognia, do smaku dodajemy świeżo starty korzeń chrzanu, trochę żółtego sera, maślankę, sól. Odstawić na kilka minut niech zupa nabierze smaku. Nie przesadzić z chrzanem, bo inaczej zupa będzie uznana za broń biologiczną :)  Zamiast tostów usmażone na złoto korzenie łopianu.

Zupa, jak i wszystko co jemy ma przede wszystkim smakować, nie kierujcie się wiec tylko i wyłącznie zdjęciem, na którym może i nie wygląda najsmaczniej. Odrzućcie pierwsze powierzchowne wrażenia, bo czasem okazują się one bardzo mylące, dobry wygląd nie gwarantuje środka o podobnej zawartości. To tak jak w życiu, jabłko smacznie wygląda z zewnątrz, a gdy spróbujemy okazuje się kwaśne i robaczywe :)

Korzenie wiesiołka

Najwydajniejsze ze znanych mi korzeni, to korzenie wiesiołka. W porównaniu z kłączami pałki szerokolistnej ich zbiór i przygotowanie jest dużo łatwiejsze. Wykopanie tych, co są przedstawione na zdjęciu zajęło mi kilka minut. Nie zawsze takie okazy się trafiają, zwykle mniejsze, dorodne mogą mieć do 5 cm grubości i długości do 50 cm. Taką zdobyczą nie można pogardzić.

Wiesiołek jest rośliną dwuletnią, jego korzenie pozyskujemy w pierwszym roku, od jesieni do wiosny. Najczęściej rośnie na glebach piaszczystych, nasypach, miejscach nasłonecznionych. Jego stanowisko łatwo go odszukać po charakterystycznych uschniętych kwiatostanach i młodych rozetach liści.

Korzenie wiesiołka są jadalne na surowo w sałatkach, marynowane, gotowane jak warzywo, smażone, pieczone, suszone. Są mięsiste, słodkawe z nieco ostrym posmakiem. Zawierają śluzy, białka, sole mineralne i skrobię.

Najczęściej korzenie wiesiołka gotuję z innymi zdobyczami w kociołku bądź smażę. Po starciu korzeni otrzymujemy kleistą papkę do której można dodać mąki i zrobić podpłomyki o owocowym posmaku, zastępują mi w ten sposób jajka.

Korzenie wiesiołka są pożywne i jednocześnie lekkostrawne. Trudno o lepszy łup na piaskach, nie trzeba wchodzić do wody, brudzić się mułem się jak przy korzeniach pałki. Jedna z niewielu rzeczy, co przyszła z zachodu, a nie jest taka wcale zła :)

Więzienny dymek - ogień przez rolowanie cz. I

Prawdopodobnie pomysł na uzyskanie żaru w ten sposób powstał w obozie jenieckim lub więzieniu w Europie jeszcze przed 1939 rokiem, gdzie stosowano tą technikę do podpalania papierosów/wzniecania pożarów. Wyobrażam sobie taki scenariusz, gdzie osadzeni pozbawieni wszelkich możliwych źródeł ognia wykorzystują to, co było dostępne w celi, a więc bawełniana wata służąca do opatrunków, bawełniane części odzieży, gazety plus popiół z papierosów lub wapno zeskrobane z pobielonych ścian. Rolowano deską na podłodze, miską, lub podeszwą buta. 
Niemiecki ekspert survivalu Rudiger Nehberg, napisał o tym w swojej książce, stąd niekiedy metoda bywa nazywana Rudiger Roll. Technika rolowania jest mało znana, w Polsce nie znam nikogo kto by ją prezentował, ale to nieistotne. Poza filmami na yt znalazłem tylko skąpe informacje na zagranicznych forach. A technika uważam, że łatwa, ciekawa i warta poznania.

Na czym polega ta technika?  Jak nazwa wskazuje na rolowaniu, podobnie jak to się czyni rolując np. liście tytoniu na cygara. W wyniku nacisku i rolowania wywołujemy tarcie pomiędzy włóknami, wzrasta gęstość i temperatura, w warunkach beztlenowych jakie panują we wnętrzu ''cygara'' dochodzi do zapłonu. 

Najlepiej sprawdzają się produkty z czystej 100% bawełny w formie włókien - gaza, waciki, tampony, opatrunki; gorzej elementy odzieży (grubsze włókna) np. spodnie, koszuli, bielizna, ważne by była to czysta bawełniana bez domieszki tworzyw sztucznych. Prócz tego nadaje się papier toaletowy, ręcznik papierowy (czysta celuloza), gazeta (zwykła, nie kolorowa), juta, konopie, len, sizal, włókna pokrzywy. Włókna muszą być wytrzymałe by się nie rozpadły w wyniku rolowania i powstałego ciepła tarcia. Włókna syntetyczne nie nadają się.

Bawełnę czy inne włókna należny skręcić jak najciaśniej tak, by powstało coś na kształt cygara. Następnie w rekach, a później deską (lub inny płaski przedmiot) kilka razy przeciągnąć lekko dociskając do podłoża (np. stołu). Przez rolowanie uzyskujemy coraz większe zagęszczenie włókien naszego ''cygara''  zmniejszy się jego średnica. Stopniowo zwiększamy szybkość jak i docisk. Po kilkudziesięciu ruchach powinniśmy mieć dymiące włókna. Trzeba obserwować co się dzieje z rolowanymi włóknami, czy się nie poluźniają, nie rozpadają. Jeśli wszystko robimy dobrze to, rolowane włókna zmienią swój kolor na ciemniejszy, do czarno brązowego, zaczną dymić, Wtedy przestajemy rolować, wierzchnie warstwy włókien rozrywamy i rozdmuchujemy żarzące się we wnętrzu włókna.

Możliwy jest jak najbardziej zapłon samych włókien (ale tylko niektórych) poprzez rolowanie bez dodatkowych składników (popiołu), jest to jednak trudniejsze i rzadziej stosowane rozwiązanie.

  
Najczęściej stosuje się zestaw włókno + izolator. Prócz bawełny, czy innych naturalnych włókien jako izolator i materiał zwiększający tarcie stosuje się materiał niepalny (z wyjątkami), najczęściej jest to popiół, poza tym: soda, nadmanganian potasu, rdza (tlenki żelaza), wapno, kreda, sproszkowane muszle, kości, siarka z zapałek, pieprz cayenne, podchloryn wapna, dwutlenek manganu (zużyte baterie alkaliczne), azotan amonu, błyskoporek. Dodanie do włókien dodatkowej substancji zwiększa tarcie i utrzymuje ciepło powstałe w wyniku tarcia pomiędzy włóknami, ułatwia zwęglanie włókien i zwiększa szybkość zapłonu. Niektóre z substancji reagują bardzo gwałtownie i trzeba zachować ostrożność, np. nadmanganian potasu, którego jeśli dodamy za dużo wręcz wybucha i włókna zajmują się ogniem. Popiołem czy inną substancją posypujemy włókna na początku zwijania.

 Uzupełnieniem jak zwykle opisu są zdjęcia i filmiki.

Mąka z nasion grążela żółtego i podpłomyki

Na licznych  stanowiskach archeologicznych na terenie Europy z okresu mezolitu, obok skorupek orzechów laskowych znaleziono nasiona grążeli. Jak się przypuszcza były one spożywane, tak jak obecnie nasiona zbóż. Z danych etnograficznych wiemy, że między innymi były pożywieniem Indian w Ameryce Północnej. Kilka miesięcy temu o nasionach grążela żółtego pisali Finowie odtwarzający epokę kamienia.

Grążel żółty jest rośliną pospolitą na niżu, objęty jednak częściową ochroną gatunkową (ja zbierałem owoce na prywatnym stawie). Zasiedla zbiorniki wodne stojące lub wolno płynące bogate w substancje organiczne, starorzecza, brzegi jezior i rzeki o wolnym nurcie. Jest to roślina trująca, zawiera alkaloidy działające porażająco na korę mózgową. Owocem jest torebka o makówkowym kształcie dojrzewająca pod koniec lata. Mnie zainteresowały nasiona, które znajdują się wewnątrz torebki.

Nasiona bez obróbki są bardzo niesmaczne, gorzkie. Aby stały się jadalne trzeba je poddać fermentacji, co najmniej kilka tygodni, wtedy smakują jak orzechy. W filmie Mears wraz Gordonem Hillmanem, profesorem archeologii zajmującym się tematyką pożywienia ludzi w epoce kamienia, fermentowali na potrzeby filmu nasiona grążela tylko przez tydzień. Opłukane nasiona roztarli na papkę na kamiennej płycie, następnie zawieli w liście szczawiu, podobnie jak gołąbki i upiekli w gorącym popiele ogniska. Jak można zobaczyć na filmie, tak przygotowany posiłek z nasion okazał się nie do zjedzenia.

 Ja fermentowałem nasiona grążela żółtego przez miesiąc, chociaż myślę, że jeszcze można było wydłużyć ten czas. Torebki umieściłem w garnku, rozgniotłem i następnie zalałem wodą. Szybko dało się poczuć przykry zapach fermentacji. Co kilka dni zmieniałem wodę. Po miesiącu zostały same nasiona, które zmieniły barwę z żółtawej na ciemniejszą, lekko brązową.

 Nasiona wypłukałem dokładnie w czystej wodzie, odsączyłem i wysuszyłem. W ręcznym żeliwnym młynku do zboża zmieliłem na gruba mąkę, nie wyglądała za ciekawie, zielonkawo-brązowa, o zapachu orzechowym. Dodałem wody by zrobić podpłomyki, ale mąka okazała się mało kleista, podpłomyki z samej mąki z nasiona grążela rozpadały się. Dodałem więc ok.1/4 mąki pszennej, ciasto ładnie dało się wyrobić. Zrobiłem z tego 7 podpłomyków, upiekłem je na kamieniu rozgrzanym w ognisku. Przyszła najważniejsza próba, smakowa. Swoim smakiem podpłomyki z nasion grążela niczym szczególnym się nie wyróżniły, podobne do podpłomyków robionych z żołędzi. Nie gorzkie, lekko orzechowe.

Nasiona grążela nie są specjalnie wydajne, do zbioru torebek potrzebujemy łódkę lub podobny sprzęt do pływania. Czas potrzebny do ich przygotowania jest długi z uwagi na konieczność kilkutygodniowej fermentacji. Nasiona były cenione ze względu na dużą zawartość węglowodanów i białka. Rozsądniej było by dodać roztarte nasiona do zupy, tak jak to robili np. Indianie.

Nie zachęcam nikogo do podobnych doświadczeń, są łatwiejsze rośliny do zbioru i przygotowania niebędące pod ochroną. Zrobiłem to dla własnych doświadczeń. W tym roku wyjątkowo niski poziom wody w zbiornikach wodnych ułatwiał zbór niektórych roślin. Ciekawostką jest sposób pozbywania się goryczy z rośliny, część roślin jest niejadalna tylko z uwagi na swój gorzki smak. Niektóre metody przygotowania pozwalają na pozbywanie się szkodliwych substancji w roślinach tak, że umożliwia to ich spożywanie. Część roślin bogatych w składniki pokarmowe np. węglowodany, zawiera również szkodliwe substancje, których można się pozbyć na różne sposoby np. gotowanie, ługowanie, suszenie.

10

''Ja wychodzę ...i ja nie wiem, kiedy wrócę.''  - tak zwykł mawiać mój guru survivalu Ferdynand Kiepski. Można się z tego śmiać, ale w pewnym sensie to mistrz survivalu.

Jestem przekonany, że nikt z nas nie odważy się tak zrobić, by w dowolnej chwili wyjść do tak z domu na kilka dni, bez niczego, w samej koszulce, spodenkach i laczkach, gdzieś przed siebie. A jeśli się mylę, macie odwagę, to zróbcie to, tak spontanicznie, sprawdźcie jakie są wasze umiejętności.

Ja nie posiadam takich umiejętności jak Ferdynand K., na samą koszulkę i laczki już trochę za chłodno, więc będzie nieco inaczej. Sam pomysł na spacer zrodził się tuż po mojej wyprawie na Roztocze, wtedy również jadłem tylko to, co dała mi natura, nie zabrałem ze sobą żadnych zapasów, nie kupowałem też po drodze. Znacznym ułatwieniem był sprzęt. Ale pozostał niedosyt, było o wiele za łatwo. Po powrocie do domu szybko obmyśliłem kolejną wędrówkę, zmieniłem region i zasady.

Cel znam, to okolice Skierniewic, odległość około 300 km, 10 dni, to minimum, pieszej wędrówki po naszych polach, lasach i lasach. Omijanie asfaltowych dróg i mostów, przeszkody wodne pokonuję w pław. Jeśli chodzi o teren, to żadna dzicz, nie jakieś góry, niedostępne miejsca, a zwykłe lasy i łąki, jakie większość z nas ma w swojej okolicy. Nie korzystam ze sklepów, jem tylko dzikie rośliny, owoce, korzenie, grzyby i to co znajdę, nie kradnę żywości z pól i sadów. Skupiam się na wędrówce i odpoczynku. Nie biorę ze sobą szpeju, jedzenia, śpiwora itd. poza ubraniami na sobie. Ubrany byłem normalnie jak na tę porę roku, bawełniana koszulka z krótkim rękawkiem, spodnie, skarpetki, buty do kostki i bluza polarowa. Jedyną rzeczą ułatwiającą mi przetrwanie, którą zabieram ze sobą jest folia NRC. Folię zebrałem ze względu na to, że nie chciałem palić ognisk, by się ogrzewać przy ognisku w nocy, ale jak się okazało mogłem jej wcale nie brać. Nie zabrałem aparatu fotograficznego, jedynie kilka kartek papieru i cienkopis do robienia notatek. Wszystkie moje rzeczy zmieściły się w woreczku strunowym, poza folią, kartkami papieru i cienkopisem miałem telefon komórkowy (wyłączony) w razie W, pieniądze na powrót  pociągiem, dowód osobisty, szczoteczkę i pastę do zębów. Nadszedł w końcu dobry czas, ciepło i niski poziom wody w Wiśle. Urlop podpisany, zaczęło się odliczanie. Obawy były, ale o tym później.

Na moje przygotowania do spaceru złożyło się z kilka elementów. Fizycznie nic nie trenowałem, nie byłem w najlepszej formie, ale tak właśnie miało być. Wyrwany za biurka, a jedyne ćwiczenia, które lubię, to picie piwa. Ponieważ nie zabrałem ze sobą nic, co ułatwiłoby mi nawigacje w terenie (nie miałem mapy, kompasu, gps itd.), postanowiłem oprzeć trasę swojego spaceru o naturalne drogowskazy, jakimi są brzegi rzek, drogi, tory kolejowe, szlaki turystyczne, szlaki rowerowe. Na tydzień przed wymarszem przejrzałem dokładnie trasę na mapach satelitarnych i starałem się zapamiętać jak najwięcej szczegółów i punktów charakterystycznych. Kolejną rzeczą była adaptacja mojego organizmu do niskich temperatur, chodziło o to by obniżyć temperaturę komfortu termicznego, szczególnie podczas snu. Nie będę szczegółowo opisywał w jaki sposób, odsyłam do literatury. Pozostałe sprawy jak rozpalanie ognia, pozyskanie wody, jedzenia itd. to efekt ciągłych treningów.  Przyszła pora by sprawdzić w końcu czego się nauczyłem :)

Dzień 1

Rano ubrałem się, zjadłem śniadanie i w drogę. Najpierw drogą przez rodzinną wieś, później kilka km gruntową drogą i już jestem nad rzeką Wieprz. Rzeka będzie moim  drogowskazem przez prawie 3 dni. Ponieważ za dobrze znam okolice postanawiam nic nie pozyskiwać do póki nie minę znanych mi terenów. Pogoda sprzyja, jest gorąco, nawet za bardzo. Pierwszy odpoczynek na grodzisku w Trójni. Coraz cieplej, temperatura ok. 30 C, po południu zaczynam odczuwać silne pragnienie. Pierwsze wyzwanie, z którym przyjdzie mi się zmierzyć, to pozyskanie wody. Po drodze żadnego źródła, z którego można by było się bezpośrednio napić. I tak będzie w trakcie całej wędrówki. Woda w rzece, dopływach  jak i mijanych zbiornikach silnie zanieczyszczona biologicznie i chemicznie. Aby zaspokoić pragnienie zjadam owoce jeżyny, jabłka i gruszki, wysysam sok a resztę wypluwam. To chwilowo pomaga. Myślę by zebrać materiał na łuk ogniowy i przegotować wodę w puszcze po piwie z jednego z dopływów okolicy Serocka, ale schładzam się tylko w nim i idę dalej. Nie odczuwam głodu, ale język z pragnienia staje kołkiem. Ciągle nie mam wody, walczę z myślami o wstąpieniu do sklepu by kupić butelkę wody. Widzę jak lokalsi stoją przy malutkim wiejskim sklepiku sącząc leniwie piwo. Mam pieniądze przy sobie, co to za problem wstąpić i kupić, przecież i tak nikt nie zobaczy. Nie, trwam usilnie w założeniach. Wszystko albo nic. Marzę o szklance czystej, zimnej wody. Pragnienie, którego tak mocno nigdy dotąd nie doświadczyłem. Odwracam głowę i idę dalej. Przechodzę wiadukt w pobliżu Kocka, mam dobre tempo. Idę lasem. Przy wysokiej piaszczystej skarpie opadającej do rzeki kopie 1 m od brzegu dołek, przesącza się woda. Nie wygląda najlepiej. Przesączam ją przez koszulkę do znalezionej wcześniej butelki PET, mam wodę! Co prawda mętna jak sok jabłkowy, niezbyt smaczna, ale zawsze to woda. Piję małymi łyczkami w obawie o zatrucie. To najbrudniejsza woda jaka kiedykolwiek przyszło mi pić.
Idę dalej, narasta zmęczenie. Za Giżycami rozglądam się za noclegiem. W lesie pod dębem spędzam pierwszą noc, bez ogniska, nie używam foli NRC bo jest ciepło. Robię prowizoryczne ''posłanie'' z liści i traw. To na czym śpię, to po prostu zgarnięte w jedno miejsce suche liście, od co. Pomimo zmęczenia długo wysłuchuję głosów dochodzących z lasu. O zachodzie słuchałem pokrzykujące żurawie, poza tym rykowisko, całą noc ryczą jak oszalałe jelenie. Tak będzie rzez kilka kolejnych dni. W nocy odwiedziły mnie jeszcze dziki, wiewiórka i tchórz.

Dzień 2

Idę głodny. Chociaż użycie słowa głodny to lekkie nadużycie, raptem mija doba od normalnego posiłku. Mijam most na linii Lublin-Przytoczno. Jeszcze mamy lato, ciepło i słonecznie. Dwa małe jabłuszka na dzikiej jabłonce radują mą duszę. Nieczynna kopalnia piachu po drodze. Doświadczenie podpowiada by tam zejść. Znajduję czystą wodę. Piję wprost z zagłębienia, jak zwierze. Czysta woda smakuje wspaniale. Napełniam butelkę na drogę. Jeszcze jedne cenne znalezisko, krzemień. Łupię na szybko kilka wiórów i zabieram ze sobą. Od drugiego dnia mam nóż. W lesie przy drodze napycham się dzikimi gruszkami wielkości paznokci, małe ale smaczne. Mijam sklepy, walczę z pokusą. Słońce zaszło i szukam noclegu. Silne skurcze dłoni i mięśni nóg, zmęczenie narasta. Nie do końca jestem pewien gdzie jestem, odbiłem trochę od brzegu rzeki. Szczęście sprzyja, śpię w starej opuszczonej stodole na resztkach słomy. Wspaniale, zjadam jedno pyszne jabłko na kolację, mam komfortowy nocleg, noc wietrzna ale ciepła.

Dzień 3

Wyspany i wypoczęty wyruszam skoro świt dalej, przez las. Już nie jest tak upalnie jak przez pierwsze dwa dni. Po drodze zjadam jagody czeremchy i borówki. Docieram ponownie nad Wieprz, piaszczysta skarpa i ponownie kopanie dołka by pozyskać wodę do picia. Poranne mycie, uzupełnianie notatek i chwila odpoczynku. Rzeka jest w tym miejscu dwa razy szersza niż w miejscu gdzie zacząłem wędrówkę. Ładne miejsce widokowe. Docieram do Niebrzegowa, wszystko zgodnie z planem, skręcam na Gołąb. Znowu jabłka. Wał przeciwpowodziowy, dobra oznaka. Po drodze wcześniej znajduje worek po nawozie i taśmę, zabieram ze sobą, przydadzą się przy przeprawie. Łachy piachu, wyschnięte rozlewiska Wisły i w końcu sama Ona. Trzeciego dnia miałem przekroczyć zgodnie z planem Wisłę. Pierwszy ważny punkt na trasie mojej wędrówki. Wyszedłem dokładnie w tym miejscu, co planowałem. Szerokie rozlewisko, które ułatwi mi przeprawę. Rozbieram się i pakuję wszystkie swoje rzeczy do foliowego worka. Mocno związuję i trzymając za koniec taśmy wchodzę do wody. Woda ciepła, przyjemna. Mam obawy przed przeprawą, mimo że umiem dobrze pływać, to w końcu Wisła. Tej wielkości rzek jeszcze nie nie przepływałem. Wchodzę do wody, dno szybko opada i woda coraz bardziej mnie pochłania, nie da się iść. Ok 1/4 szerokości rzeki przepłynąłem, prąd dość mocny, pozostałą przeszedłem. Obawy szybko minęły. Całkiem przyjemnie, siedzę nad drugim brzegu Wisły na piaszczystej mierzei, kąpie się, odpoczywam. Jestem zadowolony, dobrze trafiłem z warunkami, ciepło i niski stan wody. Przy innych warunkach przeprawa mogłaby się okazać niemożliwa. Idę dalej w kierunku kolei na Pionki, nasłuchuje odgłosów pociągu. Tory, Garbatka Letnisko, kilka km dalej w krzakach przy torach decyduje się na nocleg. Garść suchych traw służy za posłanie. Noc spokojna i ciepła, wydaje się, że tak będzie do rana. Jednak w nocy budzi mnie deszcz, niedobrze. Najpierw niewielki, później nadeszła burza i rozpadało się na dobre. Z przerwami do rana, nie dało się spać. Kiepska noc, mało spałem, nieco zmoknięty. Nad ranem, gdy tylko trochę się rozjaśniło ruszyłem dalej. Pierwszy raz użyłem tej nocy foli NRC, głównie jako ochrony przed deszczem.

Dzień 4

Mgła, mokro i chłodno, idę wzdłuż torów, mijam Pionki, Jedlina Letnisko. Na cmentarzu czerpię wodę. Mam w końcu czystą wodę, której bez obaw można się napić. Pogoda się poprawia, słonecznie i ciepło, trzymam się brzegu niewielkiej rzeczki Pacynki. Nawigacja staje się trudna, brzegiem nie da się iść, zbyt zarośnięty i podmokły. W końcu wdaje mi się, że źle skręciłem, nie jestem pewien jak dalej iść?  Nie ma się kogo zapytać o drogę, więc decyduję się pierwszy raz użyć telefonu. Okazuje się, że nie potrzebnie za bardzo odbiłem na Radom. Spotykam Andrzeja, człowieka o złotej duszy, który bezinteresownie pomaga dotrzeć mi w wyznaczone miejsce. Z rowerem zawrócił i szedł ze mną kilkanaście km by mnie dokładnie doprowadzić do stacji PKP Lesiów. Po drodze porozmawialiśmy, okazało się, że mamy kilka wspólnych tematów. Dziękuję mu i się żegnam. Jest już 19.30, ciemno a ja niesamowicie zmęczony, ból stóp, szybko szukam noclegu. Zasypiam nieopodal stacji pod krzakiem pomiędzy drogą a torami, noc gwiaździsta i nieco chłodno. Boli mnie kręgosłup, stopy, mięśnie, ciężki dzień pełen emocji. Przykryty folią szybko zasypiam.

Dzień 5

Folia po nocy w strzępach. Mglisto, łyk zimnej wody i maszeruje wzdłuż torów. Przechodzi obok mnie wyperfumowany samiec, zapach tak silny, ze czuje go z 10 m. Pierwsze kilka kilometrów jest bolesne, trzeba rozgrzać mięśnie. Czeremcha, jabłka, aż w końcu znajduje na torach rozjechanego bażanta koguta, całkiem świeży. Krzemiennym wiórem odcinam co lepsze kawałki, zawijam w folie i zabieram. Próbuję naprędce zrobionym zestawem rozpalić obok torów ogień świdrem ręcznym, drewno klonu jesionolistnego jest jednak wilgotne. Przy torach znajduję kilka butelek wody gazowanej pozostawionej przez pracowników. Jestem nad rzeką Radomką, mycie, jeżyny, odpoczynek. Łapie mnie deszcz, więc chowam się pod drzewem w lesie i przeczekuję, na szczęście ulewa nie trwa długo. Niedaleko Stomiec  kończę marsz, w lesie znalazłem dobre miejsce na obozowisko. Najważniejsze to rozpalić ogień, pierwszy raz w mojej wędrówce. Jest mi bardzo potrzebny, bo chciałem ugotować mięsko bażanta i ogrzać się w nocy. Zebranych po drodze materiałów montuje zestaw do łuku ogniowego. Wszystko przygotowane, dawno takiego zdenerwowania nie przezywałem. Udaje się, uff. Ognisko rozpalone, buduje szałas i robię wygodne posłanie z sosnowych łapek z pobliskiego zrębu. Mam jeszcze worek na zboże, który również wykorzystuje jako izolacja od wilgotnego podłoża. Jest już ciemno, więc pora na kolację. W puszcze po piwie gotuje kawałki mięsa z macierzanką, grzybami i  korzeniami dzikiej marchewki. Pierwszy raz od 5 dni jem coś ciepłego. Mięso bażanta jest pyszne, kruche i soczyste. Zjadłem pyszna kolację. Śpię dziś w komfortowym szałasie, z miękkim posłaniem i ciepłym ogniskiem. Jestem szczęśliwy. 5 dzień wędrówki, teraz już będzie z górki. Noc gwiaździsta i chłodna, co jakiś czas budzę się i dokładam do ogniska. Ogień to wspaniała rzecz.

Dzień 6

Zimny i pochmurny poranek, spotykam pana, który zrywa tarninę. Docieram do Pilicy, drugi ważny punkt na mojej trasie.  Po przeciwległej stronie drogi mijam dziwnego człowieka. Ubrany w kombinezon roboczy idzie dnem rowu przy drodze trzymając w jednej ręce worek, ale nic nie zbiera. Jest cały wysmarowany/wybrudzony, od stóp do głowy. Tego widoku nie zapomnę. Mijam ekspresówkę na trasie Radom-Warszawa, robi się ciepło i słonecznie. Ból stóp, zaciskam zęby. W Tomczycach nad samym brzegiem rzeki znajduję stertę gałęzi, wczołguję się pod nią, mam gotowe schronienie na jedna noc. Jelenie ryczą, bobry pluskają w rzece, mam piękny widok na zachód słońca. Noc zimna, wcześnie rano się zwijam. Znajduje cienką folię malarską, zabieram.

Dzień 7

Wspaniały poranek nad łąkami Pilicy, wschód słońca, rosa i rozpostarte pajęczyny. Na trawach szron, a więc ta noc była już z przymrozkiem. Spodnie i buty mokre. Przechodzę na drugą stronę rzeki i dalej do torów magistrali północ-południe. Od tego miejsca mijam ciągle sady. Widzę jak opryskiwane są jeszcze jabłka, szybko przechodzi mnie na nie ochota. Przy drodze znajduję bogate stanowisko groszka, zrywam pełne kieszenie. Nocuję w opuszczonym gospodarstwie w stodole na słomie. Ognisko w pobliskich zaroślach, gotowane kanie, korzenie i groszek, bardzo smaczny. Siedzę przy ognisku, bardzo piękny zmierzch. Zakopuję się w słomie i przesypiam spokojnie do rana.

Dzień 8

Bluza cała w słomie, zarośnięty, pewnie wyglądam jak bezdomny albo uciekinier. Całe szczęście, że nie jestem w strefie przygranicznej, problemy zapewnione. Coraz mniej przejmuje się swoim wyglądem. Pogoda mi sprzyja, ciepło i słonecznie, wędruję drogą wzdłuż torów. Cenne znalezisko, orzechy włoskie, siedzę na poboczu nasypu i łupie orzechy. Za Pągowem odbijam od torów w lewo na zachód w kierunku Rawki. Za szybko idę, zwalniam. Bałem się, że opady deszczu przytrzymają mnie na trasie. Smaczne jabłka na starej jabłoni. Nocuję w skrawku drzewek pośród pól, wypycham worek suchymi liśćmi i robię materac. Gromadzę opał na noc, buduje z kamieni ekran. Folia porwana, wykorzystuję jej skrawki jako dodatkową izolację, wpycham pod bluzę. Śpię przy ognisku, przyjemna noc poza hałasem dochodzącym z pobliskiej ekspresówki

Dzień 9

Piękny wschód słońca. Przed południem docieram do Rawki, trzeci ważny punkt na mojej trasie. Czuję się już prawie jak w domu, znam te okolice. Moczę nogi w czystej i zimnej wodzie. Myje się, robię pranie. Kopię bulwy strzałki wodnej, korzenie dzikiej marchwi i pałki. Gotuję, piekę, wczesna kolacja. Wyleguję się na wysokiej skarpie i obserwuję zachód słońca, nigdzie mi się nie spieszy. Myślę o powrocie, to już jutro. Jak ten czas szybko zleciał, aż trudno w to uwierzyć. Mięśnie przywykły do codziennego marszu, żołądek do odmiennej diety. Nocuję nad brzegiem Rawki w zaroślach osłonięty ze wszystkich stron, ciepło ogniska i przyjemny sen. Z jeden strony cieszę się, że wracam, a z drugiej smucę, że to już koniec. Czy mam, po co wracać, czy warto?  Bardzo przyjemnie się wędrowało, inne niż na co dzień troski i potrzeby, dużo pozytywnych wrażeń. Gdybym tylko nie obiecał komuś, że wrócę, to w zasadzie mógłbym nie wracać a wędrować dalej, już bez terminu, celu, kusi...

Dzień 10

Bez pośpiechu idę w kierunku Skierniewic, ostatnie kilometry mojej wędrówki. Jeszcze trochę wzdłuż torów i Maków, cel mojej wędrówki. A tam czeka na mnie gorąca kąpiel, pyszna zupka i odpoczynek. Wracam do rzeczywistości. Ech....  Codzienne życie bardziej boli niż nogi podczas tej 300 km wędrówki.


Dziękuję bardzo Wszystkim za wsparcie. Była to dodatkowa motywacją i pomoc. Dziękuję Andrzejowi za rozmowę i wskazanie drogi oraz pozostałym życzliwym spotkanym po drodze osobom. Specjalne podziękowania dla Kasi :)

Te 10 dni to stosunkowo krótko, ale posunąłem się odrobinę dalej w poznawaniu granic własnych możliwości. Przyznam się, że miałem kilka razy naszła mi myśl by zrezygnować z tej wyprawy. Najpierw  problemy z wodą, a później ból stóp, ale mocno zagryzłem zęby i szedłem dalej. Gdy pod koniec dnia byłem wykończony i wydawało mi się, że już nie dam rady, po nocy i odpoczynku odnajdywałem nowe siły. Każdy krok, nawet najmniejszy przybliżał mnie do mety. Odliczałem dni i dystans, było coraz bliżej, z każdym dniem czułem się coraz mocniejszy psychicznie. Ból, zmęczenie, niewygody, zimno, głód, samotność. Po kliku dniach były mi dobrym kompanem, przyzwyczajenie, kwestia czasu. Sprzętowa masturbacja to nie dla mnie, dziki detoks, wolność i zjednanie się z przyrodą. Po raz kolejny przekonałem się, najważniejszy ekwipunek dźwigany codziennie, który zawsze mamy ze sobą, to nasz umysł. Sprzęt ważna, ale nie nie zbędna rzecz, podobnie umiejętności, jeśli są to ułatwiają przetrwanie. Ale to wszystko jest bez znaczenia, jeśli nasza psychika sobie nie radzi. Bo podstawą sukcesu jest głowa, bez tego daleko nie zajdziemy. Jeśli umiemy improwizować, motywować się do działania, radzić sobie z problemami, to nasza droga będzie jasna i bez przeszkód. Nie bójmy się realizować naszych, wydawałoby się zwariowanych czasem pomysłów. Trzeba mieć jednakowo odwagę marzyć jak i realizować te marzenia. Do spotkania na szlaku, przy ognisku.

Pozdrawiam.

Chleb

Zacznę od narzekania, nie lubię marnotrawstwa, a zwłaszcza jedzenia. Nic mnie bardziej nie denerwuje niż wyrzucanie żywności na śmietnik. Prawie 30% Polaków przyznaje się do marnowania jedzenia, chociaż wydaje mi się, że jest jeszcze gorzej, część osób nie przyznaje się lub nie zauważa problemu, Polska zajmuje jedno z czołowych miejsce w UE wśród państw marnujących jedzenie, w USA nawet 50% żywności jest wyrzucana na śmietnik. Powody są różne, najczęściej jest to przegapienie terminu przydatności do spożycia, zbyt duże porcje posiłków, zbyt duże zakupy, niewłaściwe przechowywanie, zakup złego jakościowo produktu, brak pomysłów na wykorzystanie. Według danych ONZ na świecie z głodu cierpi około miliard ludzi, a co 6 sekund z powodu niedożywienia umiera dziecko, może warto o tym pomyśleć, kiedy będziemy wyrzucać do kosza kolejną kromkę chleba? Nie szanuje jedzenie, nie mam szacunku do pracy ludzkich rąk jak i innych ludzi. Żyjemy w społeczeństwie dostatku, ale nie wszyscy, pamiętajmy o tym.

Jemy na co dzień coś, co nawet z wyglądu trudno nazwa chlebem. Nie mamy czasu by piec własny chleb, zadowalamy się tym, co kupimy. Podczas wędrówek raczej nikt z nas nie piecze w ognisku chleba, już podpłomyki są rarytasem. Tylko raz na zlocie forum piekliśmy chleb, by ktoś to robił w trakcie wędrówki nigdy się osobiście nie spotkałem. Tłumaczymy to brakiem czasu, sprzętu, niepotrzebnym dźwiganiem składników, umiejętności itd. A wystarczy zabrać ze sobą mąkę. Jeżeli obozujemy w jednym miejscu przez kilka dni warto piec chleb. Nawet nie wiecie jak wspaniały jest zapach takiego chleba w obozowisku, a jak smakuje :)
 Ciągle wspominam smak żytniego chleba z warsztatów w Żmijowiskach. Najpierw mielenie żyta na żarnach rotacyjnych, przesiewanie, wyrabianie ciasta, dojrzewanie, układanie na liściach chrzanu w żarze i w końcu wypiek pod glinianym kloszem. I to oczekiwanie, kiedy będzie można oderwać gorący jeszcze skrawek chleba...

Przepisów jest mnóstwo, w zależności od rodzajów mąki i stosowanych do niej dodatków. Dla leniwych w sklepach są gotowe mieszanki do wypieku chleba. Ale nie ma to jak chleb wypieczony z przygotowanego przez nas samych zakwasu. Nie będę opisywał procesu, nie czuje się w tym doby, jest mnóstwo literatury na ten temat i tam szukajmy fachowych informacji.

Z chlebem mam jeszcze jedną ciekawą historię. Wędrując pewnego razu po Bieszczadach przyszło mi spędzić noc w pustelni, takiej prawdziwej, jakiej już trudno spotkać. W rogu chaty stała drewniana skrzynia wypełniona wysuszonymi kromkami chleba. Tego widoku nigdy nie zapomnę.

Wracając na koniec jeszcze raz do marnotrawstwa żywności (to tylko jeden aspekt), gdy tak obserwuję to, co się do koła mnie dzieje, to mam wrażenie, niestety bardzo smutne, że już nie mieszkam w Polsce.


Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba
Podnoszą z ziemi przez uszanowanie
Dla darów Nieba....
Tęskno mi, Panie...[...]  C.K.Norwid

Hubka preparowana popiołem na sucho

Wszyscy piszą o moczeniu/gotowaniu amadou, a przecież można to zrobić na sucho. Jest to mało znana metoda. Wystarczy amadou hubiaka wysuszyć, zmechacić nożem lub krzemiennym wiórem, a następnie dokładnie obtoczyć wszystkie włókna popiołem. Przygotowanie w ten sposób hubki jest dużo prostsze i szybsze, zajmuje kilka sekund, hubka z łatwością chwyta iskry.

Najbardziej znane metody preparowania hubiaka pospolitego to opalanie krawędzi, zwęglanie i gotowanie/moczenie w ługu. Wszystkie te metody opierają się na wykorzystaniu ognia, a więc by mieć hubkę do krzesiwa wpierw trzeba mieć ogień z innego źródła. Zakładając, że jesteśmy w lesie i nie mamy takiej możliwości pozostaje nam albo próbowanie uzyskania żaru z niespreparowanego hubiaka albo wykorzystanie do tego celu popiołu ze starego ogniska. Uważam, że ta druga możliwość jest dużo korzystniejszym rozwiązaniem, dlatego warto znać i taki sposób.


28 czerwca niedaleko Skierniewic organizuję warsztaty ogniowe, to pierwsze z cyklu tego typu warsztaty prowadzone przez mnie. Będziemy poznawać tajniki  świdra ręcznego i łuku ogniowego. Więcej informacji pod linkiem:  https://www.facebook.com/events/798728210247491/

Gorąco zapraszam :)

Chrabąszcze w karmelu

Skończyłem pracę o 22.00, na parkingu pod latarnią leżało mnóstwo chrabąszczy majowych, które zwróciły moją uwagę. Pomyślałem, że skoro chrabąszczami zajadają się ptaki i inne zwierzęta to, dlaczego człowiek miałby je nie zjeść?

Chrabąszcze zawierają ok. 64% wody, 16% białka, 4 % tłuszczu i 3,8% chityny. O zupie już napisałem, ale można też je jeść także na surowo lub kandyzowane w cukrze jako słodki deser.

Katarzyna Miłochna Mikulska z Miejskiej Kniei przygotowała chrabąszcze majowe w karmelu dla uczestników Survival Manii 2015 koło Skierniewic, ogólnopolskim spotkaniu miłośników survivalu, turystyki i zwolenników aktywnego wypoczynku.

Do gorącego karmelu ( cukier roztopiony w małej ilości wody) wrzucamy chrabąszcze majowe, mieszamy od czasu do czasu. Po ostygnięciu można spożywać. Jak ktoś lubi, to do karmelu można dodać jeszcze czarnego pieprzu.

Zupa z chrabąszczy majowych

Witam wszystkich poszukiwaczy chrabąszczy! Dziś na obiad pyszna zupa z tego, co przypełza bądź przyfrunie, z chrabąszczy majowych. Do połowy XX wieku zupa była znana w Niemczech i Francji, w smaku przypomina zupę krabową.

Chrabąszcze majowe pozbawiamy odnóży i skrzydeł, rozcieramy w moździerzu. Gotujemy w rosole, przecedzamy, zagęszczamy zupę zasmażką i żółtkiem. Dodajemy plasterki wątróbki (lub pierś gołębia) i grzanki. Ja dodałem jeszcze podagrycznik. Zupa ma łagodny aromat i smak, smakuje wspaniale.

Kwiatostany sosny w czekoladzie

Sezon zbioru kwiatostanów sosny trwa, wiec będziecie mogli sami zrobić takie batoniki.

Zbieramy soczyste, nierozwinięte, męskie kwiatostany sosny, zanim zaczną pylić. Jak wyglądają takie pędy pokazałem na zdjęciach przy okazji sałatki.
Obskubujemy i oczyszczamy z brązowej łuski. Gorzką czekoladę rozpuszczamy w łaźni wodnej, dosypujemy kwiatostany, mieszamy i wylewamy do foremki. Po ostygnięciu kroimy. W smaku przyjemnie czekoladowe z nutą sosny :)